Το μέλλον της Ιστορίας

Τον 2^ο μ.Χ αιώνα ο Έλλην φιλόσοφος Αίλιος Αριστείδης, ευρισκόμενος στη Ρώμη, ανεφώνησε στον περίφημο λόγο του «Ρώμης Εγκώμιον» το οριστικό τέλος των πολέμων και την απόλυτη επικράτηση της Pax Romana. Σε λιγότερο από έναν αιώνα η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία κατακλύζονταν από τις επιδρομές των γερμανικών φύλων από τον Βορρά και τις αντίστοιχες στην Ανατολή εκ της νεοσυστάτου Σασσανιδικής Περσίας.

Πριν από 20 έτη, ένας ακόμη Αίλιος Αριστείδης της σύγχρονης εποχής, ο Φράνσις Φουκουγιάμα, ανακοίνωσε, περιχαρής ων, το τέλος της Ιστορίας. Η επικράτηση των αστικών φιλελευθέρων δημοκρατιών έναντι του άρτι καταρρεύσαντος υπαρκτού σοσιαλισμού ήταν η επιβεβαίωσις, η επιβράβευση? όπως νόμιζε, του δυτικού κόσμου.

Όμως, ο ρους των ιστορικών γεγονότων είναι ανεξάντλητος, επιφυλάσσοντάς μας συνεχώς εκπλήξεις, χωρίς να στέκεται σε στιγμιαίες κομπορρημοσύνες των ανθρώπων. Εάν ο Φουκουγιάμα ήταν περισσότερο οξυδερκής, θα είχε διαγνώσει τα δομικά προβλήματα των καπιταλιστικών οικονομιών δίχως να επαίρεται με ακατάσχετη φλυαρία. Ήδη, από τον 19^ο αιώνα είχαν γίνει αισθητές οι κρίσεις του καπιταλισμού [τα δομικά προβλήματα του συστήματος της ελεύθερης αγοράς τα ενετόπισε ο Κοντράτιεφ (οικονομικοί κύκλοι με ανόδους και υφέσεις)], ενώ το 1929 απέδειξε τη γύμνια ενός οικονομικού μοντέλου που στηρίζεται αποκλειστικά στη μεγιστοποίηση του κέρδους, γεγονός που οδηγεί στη χρησιμοποίηση, κατά κύριο λόγο, αθέμιτων μέσων.

Μπορεί το New Deal του Ρούσβελτ τη δεκαετία του ’30 και η Κεϋνσιανή λογική της κρατικής παρέμβασης, υπό το φόβο της επέκτασης του σοσιαλιστικού μοντέλου στη Δύση, να επέφεραν κάποια ισορροπία, αλλά η πτώση του αντίπαλου δέους το 1989 άρχισε να φέρνει, σταδιακά, στο προσκήνιο πάλι τα ενδογενή προβλήματα των δυτικών οικονομιών, καθώς και του δυτικού τρόπου ζωής. Αυτή τη φορά μέσω της μονοδρόμησης του μοντέλου, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, προς την πλέον σκληρή μορφή του, τη νεοφιλελεύθερη. Αν προσθέσουμε τον ατέλειωτο τζόγο με τα διάφορα χρηματοοικονομικά παράγωγα, που ήταν στην ουσία ανύπαρκτο χρήμα αέρας, την κατάρρευση του κράτους πρόνοιας, την τρομακτική ανεργία και τη φτωχοποίηση τεράστιων πληθυσμιακών ομάδων έχουμε την κρίση του 2008 και τις συνέπειες αυτής στο πολλαπλάσιο. 

Συν τοις άλλοις, το γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό περιβάλλον αλλάζει με το ενδεχόμενο ανάδυσης ενός πολυπολικού κόσμου, στον οποίο ενδέχεται οι Η.Π.Α να μην είναι η μοναδική παγκόσμια δύναμη. Η φύση απεχθάνεται το κενό, το οποίο έρχεται να πληρωθεί από αναδυόμενες οικονομίες και υποψήφιες υπερδυνάμεις. Η εποχή μας είναι μία μεταβατική περίοδος όπου ο κόσμος της Γιάλτας έχει καταρρεύσει. Ως εκ τούτου οι συμμαχίες και τα στρατόπεδα αναδιατάσσονται, ενώ δεν αποκλείεται αλλαγή οικονομικής κατευθύνσεως με προτίμηση το άυλο χρήμα υπό τη μορφή πιστωτικών μονάδων, δεδομένης της ανεπάρκειας του σημερινού οικονομικού συστήματος.

Το ερώτημα που εγείρεται είναι εάν οι αλλαγές θα πραγματοποιηθούν, σχετικά ομαλά, με μικρές αναταράξεις, ή έπειτα από μία νέα μεγάλη σύγκρουση. Δυστυχώς, η Ιστορία μας έχει διδάξει, τουλάχιστον τις περισσότερες φορές, ότι το παλαιό αρνείται πεισματικά να παραχωρήσει τη θέση του στο νέο (δίχως, κατ’ ανάγκη, να σημαίνει ότι το νέο είναι καλλίτερο, αντικειμενικά, όμως, η σύγκρουση υφίσταται). Το κραχ του 1929 ακολούθησε η άνοδος το 1933 των εθνικοσοσιαλιστών στην εξουσία της Γερμανίας, με επακόλουθο το 1939 τον Β’ Παγκόσμιο. Εν έτει 2013 θα επιτρέψουν αναίμακτα οι Η.Π.Α και η Δύση την εμφάνιση ενός νέου αντίπαλου δέους ή θα οδηγηθούμε σε μία ακόμη αποτρόπαια ιστορική επανάληψη? Έστω και αργά ο Φουκουγιάμα δείχνει να έχει συνειδητοποιήσει το λάθος του.